Steek je hand op als je je nog nooit eenzaam hebt gevoeld. Wedden dat die hand beneden blijft? We herkennen immers allemaal het gevoel van eenzaamheid. Vooral ouderen krijgen ermee te maken. Gelukkig zijn er ook oplossingen. En die kunnen – zo zal life- en lovecoach Amélie Gartner je in deze blog leren – even simpel zijn als tellen tot vijf.
Uit onderzoek dat de Koning Boudewijnstichting uitvoerde in 2020, blijkt dat een aanzienlijk deel van de 60-plussers in België zich weleens eenzaam voelt. Ruim tweeduizend 60- tot 84-jarigen werden bevraagd en vooral bij de groepen ouder dan 75 is de eenzaamheid vrij groot. Zo voelt 17% van de 75- tot 79-jarigen zich meerdere keren per week tot zelfs dagelijks eenzaam. Bij oudere leeftijdsgroepen stijgen die cijfers nog. In de volledige leeftijdscategorie is het aantal bevraagden dat zich nooit eenzaam voelt minder dan de helft.
Wat is eenzaamheid?
Maar wat is dat, eenzaam zijn? Ben je eenzaam als je vaak alleen bent? Wat dan met mensen die niet houden van veel contacten onderhouden? Zijn zij dan per definitie eenzaam? Nee, toch? Uiteraard niet!
Om te kunnen spreken van eenzaamheid moeten er drie elementen aanwezig zijn, zo staat te lezen in een publicatie van het Vlaams Onderzoeks- en Kenniscentrum Derde Leeftijd. Ten eerste gaat het om een subjectieve ervaring. Niemand kan voor een ander bepalen of die zich al dan niet eenzaam voelt. Ten tweede moet de persoon in kwestie zijn gevoel omschrijven als een pijnlijke en onaangename ervaring. En tot slot moet die onaangename ervaring een gevolg zijn van tekort aan (hechte) sociale relaties.
Ben jij dus iemand die met plezier een jaar lang op een onbewoond eiland vertoeft zonder een levende ziel in de buurt? Dan ben je niet per se eenzaam. Hoogstens een beetje sociaal incapabel (grapje!).
Sociale en emotionele eenzaamheid
Het Vlaams Onderzoeks- en Kenniscentrum Derde Leeftijd maakt ook een onderscheid tussen twee types van eenzaamheid.
Sociale eenzaamheid
Sociale eenzaamheid duidt op – je kan het al raden – een gemis aan sociale relaties. Denk aan contact met vrienden, familie en kennissen.
Emotionele eenzaamheid
Emotionele eenzaamheid gaat over het gemis van een hechte affectieve band, zoals velen die ervaren met hun vaste levenspartner.
Dat onderscheid tussen de twee types van eenzaamheid is belangrijk, omdat zowel de risicofactoren als de aanpak bij deze twee types anders zijn. Zo lopen ouderen het meeste risico op emotionele eenzaamheid. Dat is ook logisch, aangezien de kans op het overlijden van onze levenspartner stijgt naarmate we ouder worden. Om diezelfde reden komt dit soort eenzaamheid ook meer voor bij vrouwen. Hun gemiddelde levensverwachting ligt immers gemiddeld hoger.
Bij sociale eenzaamheid speelt die leeftijdsfactor minder mee. Daar is vooral de kwaliteit en kwantiteit van ‘ruimere’ contacten van belang. Zoals die met buren, vrienden, familie enzovoort.
Tijdelijke en langdurige eenzaamheid
Willen of niet: in ons leven zullen we allemaal momenten van eenzaamheid doormaken. Anja Machielse, bijzonder hoogleraar ‘Empowerment van kwetsbare ouderen’ van de Universiteit voor Humanistiek in Nederland wijst op het verschil tussen tijdelijke en langdurigere eenzaamheid. Tijdelijke eenzaamheid is daarbij een vorm die meestal optreedt na een bepaalde gebeurtenis en die – logisch! – ook weer overgaat.
Langdurige eenzaamheid is een vorm waar vooral ouderen mee te maken krijgen. Deze vorm is moeilijker op te lossen en hangt vaak ook samen met gezondheidsproblemen (zowel fysiek als cognitief), mobiliteitsproblemen, financiële problemen, het gevoel je niet meer nuttig te voelen en eenzaamheid die ontstaat door het besef dat je leven tot een einde komt.
3 verwerkingsstijlen voor eenzaamheid
Definities, verschillende soorten eenzaamheid, belangrijke factoren… We kunnen het allemaal wel omschrijven, maar toch: eenzaamheid blijft een heel complex gegeven. Iedereen is anders, we zijn als mens niet te herleiden tot stereotypen. En dus is ook de oplossing niet eenduidig.
Want hoe divers de oorzaken van eenzaamheid zijn, zo divers zijn ook de manieren van aanpak. Onderzoekers Fokkema & Van Tilburg (2006) spreken over drie verwerkingsstijlen voor eenzaamheid. Lees: drie manieren om met eenzaamheid om te gaan.
1. Netwerkontwikkeling
Ofte: ga op vriendenjacht. Het aangaan van nieuwe of het verbeteren van bestaande relaties kan ervoor zorgen dat het gevoel van eenzaamheid vermindert.
2. Standaardverlaging
Ofte: wees sneller tevreden. Gevoelens van eenzaamheid kunnen afzwakken door minder hoge verwachtingen te stellen wat betreft de contacten die je aangaat.
3. Leren omgaan met eenzaamheidsgevoelens
Ofte: Let it go… Makkelijker gezegd dan gedaan, maar wie leert om te gaan met gevoelens van eenzaamheid verlaagt het risico op ziektes als depressie.
Het belang van geluk
Hoe hoog de berg van de eenzaamheid ook lijkt, het is sowieso de moeite om hem te beklimmen. Want aan de andere kant schuilt zoveel moois. Dat blijkt ook uit een studie naar de sociale context voor geluk, uitgevoerd door het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek in 2014. Mensen die sociale contacten onderhouden of actief zijn in een vereniging, zijn vaker gelukkiger dan anderen.
Drie factoren zijn het sterkst gerelateerd aan geluk. Eén: het hebben van een vriendengroep. Twee: je niet geïsoleerd voelen. En drie: iemand hebben in je leven die je begrijpt. Tiens, laat dat nu net ook belangrijke factoren zijn in de strijd tegen – jawel – eenzaamheid.
5 doetips tegen eenzaamheid
Is het dan allemaal kommer en kwel? Bijlange niet! Er zijn manieren om eenzaamheid te doorbreken. Life en love coach Amélie Gartner heeft zo één supertip: ‘onderneem actie’. Doe, creëer, kom vooruit, verander… Klinkt mooi, maar hoe begin je daar in godsnaam aan? Amélie geeft vijf concrete tips:
